VIOT2018

Het belang van communicatieve vaardigheden in het onderwijs en in de 21e-eeuwse maatschappij wordt regelmatig onderstreept als het gaat om curriculumvernieuwing. In dit symposium staat de meest basale communicatieve vaardigheid centraal: mondelinge taalvaardigheid. Een goede mondelinge taalvaardigheid vormt immers de duurzame basis voor een gedegen verdere taal- en geletterdheidsontwikkeling.
De kleuterklas vormt een interessante onderzoekscontext waar het gaat om de ontwikkeling van mondelinge taalvaardigheid. Bij binnenkomst in het primair onderwijs wordt voor het eerst kennis gemaakt met institutionele interactie en academisch taalgebruik (ook wel schooltaal). Kinderen leren deelnemen aan interacties in de klas, wat conditioneel relevant is voor het ontwikkelen van kennis en nieuwe inzichten (Pekarek-Doehler, 2002; Macbeth, 2011) en het denken (o.a. Vygotsky, 1987). Juist in de kleuterklas doen kinderen nog primair kennis op in interactie, waar in hogere klassen teksten een grotere rol gaan spelen.

Klasse-interactie is zeker geen eenrichtingsverkeer. Zoals Barnes in de jaren zeventig al aangaf gaat het er zeker ook om kinderen de kans te geven deze nieuwe kennis te gebruiken zodat deze van ‘school knowledge’ kan verworden tot ‘action knowledge’ (Barnes, 1976). Mercer introduceerde de term ‘educated discourse’ voor de talige middelen die leerlingen gebruiken om na te denken en te communiceren (Mercer, 1995). Dat mondelinge communicatieve vaardigheden dus van cruciaal belang zijn voor het ontwikkelen van kennis is niet alleen iets voor leerlingen uit de 21e eeuw. Sterker nog, de idee van leren door dialoog was reeds aanwezig in de tijd van Plato.

In dit symposium wordt in drie presentaties stilgestaan bij de ontwikkeling van de mondelinge communicatieve vaardigheden van kinderen in de kleuterklas. Vragen die hierbij centraal staan zijn: hoe bieden leerkrachten leerlingen de ruimte om na te denken en te communiceren en hoe gebruiken leerlingen deze ruimte? Zo zal er in bijdrage 1 worden uiteengezet hoe dialogische gesprekken de mondelinge communicatieve competentie van kinderen kan bevorderen. Hierbij zal met name worden gekeken hoe leerkrachten bepaalde dialogische talk moves kunnen inzetten om ruimte en intersubjectiviteit te creëren in gesprekken. In bijdrage 2 staan probleemoplossingsgesprekken tussen de interveniërende leerkracht en een groepje samenwerkende kleuters centraal. Er zal duidelijk gemaakt worden dat de manieren waarop de leerkracht problemen inbrengt en reageert op de problemen van kinderen meer of minder ruimte kan bieden aan kinderen om complexere bijdragen te leveren in (het vervolg van) het gesprek. In de derde bijdrage wordt besproken hoe kleuters tijdens het voorlezen de gelegenheid krijgen om eigen ervaringen te vertellen waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen de oriëntatie van de leerkracht op het vertellen van relevante eigen ervaringen versus het algemener vertellen van ervaringen.

Het symposium zal worden afgesloten met een discussie, waarbij afgevraagd zal worden tot welke communicatieve vaardigheden leerkrachten kleuters moeten uitdagen voor een duurzame taal- en geletterdheidsontwikkeling. Daarnaast zal de methodologische vraag worden gesteld wat voor type taalbeheersingsonderzoek nodig is om deze communicatieve vaardigheden te kunnen onderzoeken. De verschillende bijdrages aan het symposium zullen o.a. zicht geven op benaderingen met kenmerken van discourse-analyse en conversatie-analyse.