Schrijvers krijgen standaard het advies om de structuur van hun tekst zoveel mogelijk te verhelderen. Zo moeten ze connectieven gebruiken om de coherentierelatie tussen zinsdelen expliciet te maken. Dit maakt het voor de lezer namelijk makkelijker een samenhangende representatie van de tekst te maken.
Maar sommige connectieven kunnen worden gebruikt om meer dan één relatie te markeren. De voorbeelden 1 t/m 3 hieronder illustreren dit. 1) Julia heeft keelontsteking. Daarom kan ze vrijdagavond niet werken. 2) De treinen tussen Haarlem en Amsterdam Centraal rijden niet vanwege een stroomstoring. Daarom zijn bussen ingezet. 3) De zitting is te laag. Daarom vind ik dat we die bank niet moeten kopen.
Daarom markeert hier respectievelijk oorzaak-gevolg, probleem-oplossing en argument-claim.
Dit soort connectieven worden ambigue of meerduidige connectieven genoemd, omdat deze meer dan twee relaties kunnen markeren en dus meer dan twee interpretaties bij de lezer kunnen oproepen.
Het inzetten van meerduidige connectieven zal dus eerder storend dan helpend zijn bij het interpreteren van de tekst. Immers, het is dan niet bij voorbaat zeker of de interpretatie van de lezer wel overeenstemt met de beoogde interpretatie en dit zou tot begripsproblemen kunnen leiden.
Aan de andere kant is het voorstelbaar dat het inzetten van een meerduidig connectief geen problemen veroorzaakt als de talige context, bijvoorbeeld in de vorm van werkwoordstijd en deontische en epistemische modale markeerders, voldoende desambiguerend werkt. In corpusonderzoek is inderdaad gebleken dat deze kenmerken samenhangen met het voorkomen van verschillende connectieven en de relaties die zij markeren.
Wij hebben in een verkennend corpusonderzoek de potentiële desambiguerende werking van de talige context in kaart gebracht, zonder veel te kijken naar de semantische context. Hiervoor zijn zinnen uit informatieve en persuasieve journalistieke teksten geanalyseerd die gemarkeerd zijn met een van de connectieven daardoor, daarom, dus, doordat, omdat of want.
Aan de hand van onze bevindingen kan gesteld worden dat meerduidige connectieven, met name daarom en omdat, daadwerkelijk ambigu en potentieel problematisch zijn voor de identificatie van de causale coherentierelatie. Ons onderzoek lijkt erop te wijzen dat de mate van ambiguïteit mogelijk afhankelijk is van onder meer het genre, domein en perspectief.
Literatuur
Viersen, M. van (2016). Omdat de context het zegt. Een linguïstisch onderzoek naar het gebruik van meerduidige causale connectieven. Masterscriptie Communicatie en Informatiewetenschappen, Faculteit der Geesteswetenschappen, VU.
